ถ้าพูดถึงโปรตีน หลายคนอาจนึกถึงเนื้อหมู เนื้อไก่ หรือปลา แต่รู้ไหมว่า ‘แมลง’ กำลังกลายเป็นแหล่งโปรตีนทางเลือกที่มาแรงสุด ๆ ในยุคนี้! ไม่ใช่แค่แปลกใหม่ แต่ยังเต็มไปด้วยคุณค่าทางโภชนาการและมีบทบาทสำคัญต่อความยั่งยืนของโลก
ทำไมธุรกิจแมลงถึงมาแรง อุตสาหกรรมแมลงกินได้กำลังเติบโตอย่างรวดเร็ว คาดว่าจะขยายตัวเฉลี่ย (CAGR) 25.1% ระหว่างปี 2025-2030 นี่ไม่ใช่แค่กระแส แต่เป็นโอกาสทองสำหรับผู้ประกอบการ SME ที่ต้องการสร้างธุรกิจที่ตอบโจทย์คนรุ่นใหม่และใส่ใจสิ่งแวดล้อม
แมลงโปรตีนแห่งอนาคต ไม่เพียงแต่เป็นแหล่งโปรตีนที่ดี แต่ยังใช้ทรัพยากรน้อยกว่าปศุสัตว์มาก เช่น การเลี้ยงแมลง 1 กิโลกรัม ปล่อยก๊าซเรือนกระจก (GHG) น้อยกว่าเนื้อสัตว์ถึง 27-40 เท่า และใช้พื้นที่และน้ำน้อยกว่า 5-13 เท่า ซึ่งเหมาะสำหรับยุคที่ทรัพยากรธรรมชาติเริ่มหายากขึ้น
โอกาสประเทศไทยต่อการพัฒนาตลาดแมลงกินได้
1. องค์ความรู้การเพาะเลี้ยง และตลาดในประเทศรองรับ
ประเทศไทยมีองค์ความรู้พื้นบ้านในการจับ เลี้ยง และปรุงแมลงเพื่อบริโภคหลากหลายชนิด เช่น จิ้งหรีด ดักแด้ แมงดา โดยสามารถผลิตแมลงเศรษฐกิจได้มากกว่า 7,000 ตันต่อปี ปัจจุบันตลาดภายในประเทศให้การตอบรับที่ดีต่อแมลงกินได้ โดยมีการแปรรูป และจำหน่ายในรูปแบบผลิตภัณฑ์อาหารต่างๆ ทั้งในตลาดสด ซูเปอร์มาร์เก็ต และร้านอาหาร ทำให้การเลี้ยงแมลงมีศักยภาพทางเศรษฐกิจและสามารถพัฒนาให้เป็นอาชีพที่ยั่งยืนในระดับครัวเรือนได้
2. ตัวเลือกที่ยั่งยืน ประหยัดทรัพยากร ตอบโจทย์เทรนด์รักษ์โลก
ภาคปศุสัตว์ปล่อยก๊าซเรือนกระจกราว 7.1 พันล้านตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า (CO2eq) ต่อปี หรือคิดเป็นประมาณ 14.5% ของก๊าซเรือนกระจก (GHG) ทั้งหมด ทำให้ผู้บริโภคที่ใส่ใจสิ่งแวดล้อมเริ่มหันมาบริโภคโปรตีนจากแมลงแทนโปรตีนจากเนื้อสัตว์มากขึ้น
การผลิตโปรตีนจากแมลง 1 กิโลกรัม ปล่อย GHG เพียง 1 กิโลกรัม CO2eq น้อยกว่าการทำปศุสัตว์ถึง 27-40 เท่าเมื่อเทียบกับปริมาณโปรตีนที่ได้รับจากปศุสัตว์ในปริมาณที่เท่ากัน นอกจากนี้ ฟาร์มแมลงสามารถเลี้ยงในพื้นที่จำกัด ใช้น้ำน้อย และต้องการอาหารน้อยกว่าปศุสัตว์อื่น เช่น วัว หมู ไก่ ถึง 5-13 เท่า ทำให้ฟาร์มแมลงเป็นทางเลือกที่ต้นทุนทรัพยากรต่ำและยั่งยืนกว่า
3. อากาศร้อน และแนวโน้มอุณหภูมิที่สูงขึ้น
ส่งผลให้การเพาะเลี้ยงแมลงยิ่งได้เปรียบ ในอนาคต แมลงอาจเป็นแหล่งโปรตีนที่มีประสิทธิภาพมากขึ้น เนื่องจากสามารถเติบโตได้ดีในสภาพอากาศที่ร้อนขึ้น ขณะที่ปศุสัตว์ต้องเผชิญกับความท้าทายจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
อุณหภูมิที่สูงขึ้นส่งผลกระทบต่อปศุสัตว์ เช่น วัว หมู ไก่ โดยลดอัตราการเจริญเติบโต เพิ่มความเสี่ยงในการติดเชื้อแบคทีเรียและปรสิต และลดผลผลิต เช่น เนื้อไก่และนมวัว สูงถึง 38% แต่แมลงมีความสามารถในการปรับตัวต่ออุณหภูมิสูงได้ดีกว่า และบางชนิดอาจเติบโตได้เร็วขึ้น ทำให้สามารถผลิตโปรตีนได้มากขึ้น
อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิอาจส่งผลเสียต่อการเติบโตและความหลากหลายของสายพันธุ์แมลงบางชนิด เช่น ผึ้ง ผีเสื้อ ซึ่งมีความสำคัญต่อระบบนิเวศ ดังนั้น การลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกยังคงเป็นสิ่งสำคัญเพื่อปกป้องระบบนิเวศในระยะยาว
ตลาดค้าแมลงของโลกเป็นอย่างไร?
ตลาดแมลงกินได้ทั่วโลกกำลังขยายตัวอย่างรวดเร็ว โดยในปี 2024 มีมูลค่าราว 1.35 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ และคาดว่าจะเติบโตเฉลี่ย (CAGR) 25.1% ระหว่างปี 2025-2030 ความต้องการโปรตีนจากแมลงเพิ่มขึ้นในยุโรป อเมริกา และเอเชียตะวันออก โดยใช้ในรูปแบบโปรตีนผง (Powder) โปรตีนอัดแท่ง (Protein Bar) และอาหารสัตว์
สำหรับประเทศไทย เป็นผู้ส่งออกแมลงอันดับ 6 ของโลก มีสัดส่วน 6% ของมูลค่าการส่งออกแมลงทั้งหมด หรือประมาณ 5.86 แสนดอลลาร์สหรัฐ โดยส่วนใหญ่ส่งออกไปสหรัฐอเมริกา ส่วนผู้เล่นหลักในตลาดแมลงโลก ได้แก่ สเปน จีน และออสเตรเลีย ที่รวมกันครองสัดส่วนถึง 2 ใน 3 ของการส่งออกทั้งหมด
ความท้าทาย
ไทยเป็นหนึ่งในประเทศผู้ผลิตแมลงรายใหญ่ และมีแมลงกินได้ที่มีโปรตีนสูงหลายชนิดสามารถเพาะเลี้ยงเชิงพาณิชย์ได้ เช่น จิ้งหรีด หนอนไม้ไผ่ แมงมัน ดักแด้ไหม หนอนนก ถึงแม้ปัจจุบัน มูลค่าการส่งออกแมลงยังคงมีมูลค่าไม่มาก แต่ในอนาคตด้วยกระแสอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และแนวโน้มอุณหภูมิโลกที่สูงขึ้น อาจเป็นส่วนช่วยให้ตลาดแมลงกินได้ไทยขยายตัวได้มากยิ่งขึ้น
การยอมรับของผู้บริโภคยังคงเป็นอุปสรรคสำคัญ เนื่องจากความรู้สึกไม่คุ้นเคยและความกังวลเกี่ยวกับความปลอดภัยของอาหาร อีกทั้งยังคงต้องติดตามผลกระทบด้านอื่นๆ ที่อาจเกิดขึ้น หรือที่อาจเปลี่ยนไปในกรณีการผลิตเพื่อรองรับอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ และในพื้นที่ที่มีสภาพภูมิอากาศแตกต่างกัน
อ กจากนี้ การขึ้นเป็นผู้นำในตลาดแมลงกินได้ของโลก อาจจะต้องแข่งขันกับผู้นำตลาดแมลงกินได้ ได้แก่ สเปน จีน และออสเตรเลีย ซึ่งมีสัดส่วนมูลค่าการส่งออกรวมกันประมาณ 64% และมีจุดแข็งจากการสนับสนุนของภาครัฐ ซึ่งไทยอาจนำมาเป็นแนวทางพัฒนา (ภาคผนวก ตารางที่ 1)
ศูนย์วิจัยกสิกรไทยมองว่า แมลงมีแนวโน้มได้เปรียบด้านต้นทุนการผลิตในอนาคต เนื่องจากอุณหภูมิโลกที่สูงขึ้น ส่งผลให้แมลงสามารถเลี้ยงได้ง่ายและมีประสิทธิภาพมากกว่าปศุสัตว์โดยเปรียบเทียบ ทั้งนี้ ต้นทุนการลงทุนเบื้องต้นของฟาร์มขนาดพื้นฐานในการเลี้ยงแมลง เช่น จิ้งหรีด อยู่ในระดับไม่สูงมากนัก เพียงประมาณ 45,000 – 75,000 บาท สามารถสร้างกำไรจากการจำหน่ายแมลงสด 9,600 – 37,000 บาท/ปี และหากสามารถแปรรูปเป็นแป้งแมลงจะทำให้กำไรสูงขึ้นเป็น 260,000 บาท/ปี
นอกจากนี้ หากพิจารณาปัจจัยด้านการใช้พื้นที่เลี้ยงสัตว์ การเลี้ยงแมลงจะทำกำไรต่อตารางเมตรได้สูงถึง 9,300 บาท/ตร.ม. ขณะที่ปศุสัตว์อื่น เช่น ไก่เนื้อ และโคนม สามารถทำกำไรได้ราว 1,500 บาท/ตร.ม.
ด้วยปัจจัยหลายประการ เช่น องค์ความรู้ ภูมิอากาศ เทรนด์โลก ทำให้ประเทศไทยมีศักยภาพสูงทั้งด้านการผลิตและส่งออกแมลง ซึ่งหากได้รับการผลักดัน และส่งเสริมการบริโภคแมลงในประเทศควบคู่กับการสนับสนุนจากภาครัฐ อาจช่วยสร้างรายได้มหาศาลและลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมในระยะยาว จึงอาจเป็นกุญแจสำคัญในการขับเคลื่อนระบบอาหารที่ยั่งยืนของไทยและของโลกในอนาคต
ที่มา : ศูนย์วิจัยกสิกรไทย
www.smethailandclub.com
ศูนย์รวมข้อมูลธุรกิจเอสเอ็มอี
